Ka Heiau ʻo Wahaʻula
Hoʻokohu ʻia ma kona ʻano iho
Ua hana ʻia kēia mea kū hoʻokohu e J.F.G. Stokes, ʻo ia hoʻi kekahi mea hana lima o ke au i hala o Ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bīhopa me ka hoʻohana pū i nā pōhaku o ka heiau maoli o Wahaʻula o ka mokupuni ʻo Hawaiʻi.
I kēia mau lā, pā mai ka makani ma luna o ke kahena pele o ka hene hikina o Kīlauea, me ka ʻike ʻole i kahi meheu iki o kānaka. Ua hoʻololi maoli ʻia ka ʻāina o kēia māhele o ka mokupuni ʻo Hawaiʻi ma muli o ke kahe mau ʻana o ka huaʻi pele o Puʻu ʻŌʻō no iwakālua a ʻoi makahiki. Ma kahi i ʻike maka ʻia ai nā alanui, nā alahele, nā ʻano kaiāulu a me nā heiau ma mua, ʻike wale ʻia ai nā ʻano kahena pāhoehoe.
ʻO ia wahi nō kahi i kū ai kekahi o nā heiau ʻano nui ma Hawaiʻi nei a puni, ʻo ia hoʻi ʻo Wahaʻula. Kū maila ua heiau nei mai kona wā i kūkulu ʻia ai i ʻewalu haneli makahiki aku nei a hiki i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanaiwakumamāhiku, ʻo ia hoʻi ka wā i uhi ʻia ai ua heiau nei e ka pele a koe wale ana ka luna o ke kuapā pōhaku o ka heiau.
He luakini ke ʻano o ka heiau ʻo Wahaʻula. ʻO nā mōʻī wale nō ka i hiki ke kauoha ʻia ke kūkulu ʻia ʻana o ia ʻano heiau a ʻo ka mōhai kanaka ka mōhai e pono ai ia heiau. He ʻano wahi hoʻomana kēia i hoʻokumu ʻia e ke kahuna nui ʻo Paʻao ma kahi o ka makahiki ʻumikumamāluakanalima.
Wahi a ka moʻolelo kahiko, huakaʻi maila ʻo Paʻao mai Kahiki mai (ʻo ia hoʻi ʻo Tahiti a i ʻole ʻo Sāmoa) ma hope o kekahi ʻano hihia ma waena o lāua ʻo kona kaikuaʻana. Pae maila kona ʻau waʻa ma Puna, Hawaiʻi. Ma laila ʻo ia i alakaʻi ai i ke kūkulu ʻia ʻana o Wahaʻula a hoʻomaka maila ʻo ia i ke ʻano hoʻomana luakini. Ma hope maila, huakaʻi akula ʻo ia i kekahi ʻaoʻao o ka mokupuni ʻo Hawaiʻi a kūkulu aʻela ʻo ia i kekahi heiau ʻano nui hou aku ma Kohala, ʻo ia hoʻi ʻo Moʻokini.
Mai ia wā mai i hōʻea maila ʻo Paʻao, i kūkulu ʻia maila hoʻi nā heiau o nā ʻano like ʻole, he mau heiau ia i hoʻolaʻa ʻia no nā ʻano hanana like ʻole. Hoʻolaʻa ʻia nō kekahi no ke kākoʻo o nā akua i ke kaua ʻana, a hoʻolaʻa ʻia hoʻi kekahi no ka mahi ʻai ʻana, i nui ka loaʻa o ka ʻāina.