Koʻi
Loaʻa ma Napuka ma nā Tuamotu
Ma waena o na makahiki ʻumikumamāiwa iwakāluakumamāiwa me ʻumikumamāiwa kanakolukumamāhā, na Kauka Kenneth Emory, he mea kālai huli kanaka ʻo ia no ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bīhopa, i hōʻiliʻili i ʻumikumamāiwa koʻi pōhaku ʻalā ma kāna hana ʻeli ʻana ma nā moku hāpapa o nā Tuamotu. He mea hana maʻa mau ia mea he koʻi no nā lāhui kanaka Polenekia a ua hoʻohana ʻia no ke kua ʻana aku i nā kumu lāʻau a no ke kālai ʻana nō hoʻi. He mau koʻi pōhaku nō nā koʻi Polenekia. ʻO ka ʻalā ke ʻano o ka pōhaku i koho ʻia no ka hana ʻana i kēia ʻano koʻi. He pōhaku kālai ʻia mai ka pōhaku pele mai, i mea hana no ke kuʻi ʻana, ka ʻoki ʻana, a me ke kua ʻana nō hoʻi. ʻAʻohe pōhaku ʻalā o nā moku hāpapa a no ka mea i loko nō o ka hala ʻana o ka manawa, ua hele a haʻahaʻa mai nā lua pele a ulu mai nā hāpapa ma luna o nā niʻo lua pele i pīholo mua i ke kai. ʻO ka maʻa mau no nā kanaka noho ma ia ʻano moku hāpapa, hoʻohana lākou i ka pūpū a me nā ʻano mea like ʻole no ka hana ʻana i ke koʻi, akā ʻo ka ʻalā i kālai ʻia ka mea ka ʻoi.
Ke hoʻohālikelike ʻia nā ʻano koʻi o nā mokupuni Polenekia e like me Hawaiʻi, Tahiti me Aotearoa, liʻiliʻi maoli mai nō nā ʻano koʻi o nā Tuamotu. ʻOi aʻe nō ka lōʻihi o nā koʻi Hawaiʻi i ke kanaono kenimekela (ʻelua kapuaʻi). ʻOkoʻa maoli nō nā koʻi o nā Tuamotu mai nā mea pono hana o nā Polenekia, a no laila ʻaʻole nō paha i hana ʻia ia mau koʻi ma waho aʻe o nā Tuamotu.
Ua hana ʻia nā koʻi i loaʻa iā Emory me nā pōhaku o nā mokupuni me nā lua pele kiʻekiʻe, he mau mokupuni mamao aku i nā moku hāpapa o nā Tuamotu, eia naʻe ma hea lā? Ma mua o ka hoʻokumu ʻia ʻana o nā ʻano hana kālai kemikala honua o kēia au, ʻaʻole hiki ke pane ʻia ia nīnau.
I ka makahiki ʻelua kaukani me ʻehiku, ua nānā nā kānaka ʻimi noiʻi i nā hunahuna pōhaku o nā koʻi he ʻumikumamāiwa i loaʻa iā Kauka Emory a hoʻohālikelike ʻia nō me nā kumumea ʻāweʻaweʻa a me nā kālaiōewe malele o nā kumu pōhaku ʻalā o nā mokupuni o ka Pākīpika Waena.
Ua ʻike ʻē ʻia nō, ua lawe ʻia mai ka hapa nui o nā pōhaku ʻalā mai nā mokupuni lua pele o nā Marquesas, nā Pitcairn a me nā Austral. Eia nō naʻe, ua kohu like ka hōʻike i loaʻa ma ke koʻi nona ka helu c. ʻehiku,ʻehiku,ʻelua,ʻehiku me ko nā lua pōhaku ʻalā o ka mokupuni o Kahoʻolawe, he mokupuni ʻehā kaukani kilomeka i ke kūkulu ʻākau.