Nā palapala kū‘ē
Ke kū’ē ho’ohui ‘āina
Nā palapala i pa’i ki’i ‘ia a e waiho ‘ia nei ma ka Hale Waihona Palapala Kahiko o ‘Amelika Hui Pū ‘Ia
I ka makahiki ‘umikumamāwalu kanaiwakumamākolu, na kekahi mau kālepa i hānau ‘ia ma ‘Amelika, me ke kōkua pū o kekahi ‘elele ‘Amelika a me ka po‘e pū’ali koa malina o ‘Amelika Hui Pū ‘Ia, i alaka’i i ka ho‘okahuli ‘ana i ke aupuni mō‘ī Hawai‘i i nohoali‘i ‘ia e ka mō‘ī wahine Lili‘uokalani. Ua ho’opi’i kū’ē ke aupuni mō’ī Hawai’i iā Wakinekona a na ka pelekikena o ‘Amelika, ‘o ia ho’i ‘o Grover Cleveland i ho‘ouna mai i ka ‘elele ma mua o ka ‘aha‘ōlelo lāhui, ‘o ia ho‘i ‘o James Blount o Georgia i Hawai’i nei no ka ho‘okolokolo ‘ana. He hō’ike kāna e ho’āhewa ana i nā ‘elele ‘Amelika i kā lākou ho’okahuli ‘ana i ke aupuni mō’ī Hawai’i. Ua kū’ē ka hō’ike ‘elua a ke kenekoa James Morgan i ho’okolokolo ai, he mea kāko’o ho’ohui ‘āina ‘o ia, i ka hō’ike mua a Blount i ho’okolokolo ai.
Ma muli o ke kāko’o nui o ‘Aha kenekoa i ka ho’ohui ‘āina a me ka ho’ōle a Lili’uokalani no ka huikala ‘ole ‘ana i ka po’e ho’okahuli, ‘a’ole i hiki iā Pelekikena Cleveland ke ho’onoho hou i ke aupuni mō’ī Hawai’i. No laila, ua ho’okumu ‘ia ke aupuni repupalika o Hawai’i.
I ka mahina ‘o Malaki i ka makahiki ‘umikumamāwalu kanaiwakumamāhiku, ua lilo ‘o William McKinley i pelekikena a kāko‘o nō ‘o ia i ka ho’ohui ‘āina. No ia kumu i pi’i a’e ai ka makemake o ka po’e ho’okahuli i ka ho’ohui ‘āina. A ua ho’okomo ‘ia ka Palapala ‘Aelike Ho’ohui ‘Āina i ka ‘Aha Kenekoa o ‘Amelika Hui Pū ‘Ia no ka ho’āpono ‘ana i ka mahina ‘o Iulai i ka makahiki ‘umikumamāwalu kanaiwakumamāhiku.
Ua kū‘ē ka lāhui Hawai‘i i kēia hana ‘o ka ho’ohui ‘āina a me ka lilo ‘ana o Hawai’i iā ‘Amelika Hui Pū ‘Ia, a ua ho’okumu ‘ia he mau hui no ka hō’ili’ili ‘ana i nā pūlima no ke kū’ē ho’ohui ‘āina. I loko iho nō o ia wā pokole o ‘elua mau pule, ua mālama ia mau hui i kekahi hālāwai hō’eu’eu ma nā mokupuni nui ‘elima, a ua ‘ohi’ohi ‘ia he kanakolukumamāwalu kaukani a ‘oi mau pūlima kū’ē mai ka heluna kanaka nui o ka lāhui Hawai’i he kanahā kaukani po’e.
Ua lawe pū aku ka mō‘ī wahine Lili‘uokalani a me ‘ehā mau ‘elele he palapala kū’ē me ‘elima haneli kanalimakumamāono mau ‘āpana ‘ao’ao me nā pūlima no ka hō‘ike ‘ana i ka ‘Aha kenekoa i ka wā i ho’opāpā ai i ke kū’ē ho’ohui ‘āina. A ua lanakila lākou i kā lākou hana ho’opaipai. Ua pio ka palapala ‘aelike ho’ohui ‘āina, ma muli o ka loa’a ‘ole he ‘elua hapakolu pakeneka o nā koho o ka ‘Aha Kenekoa holo’oko’a.
Eia na‘e, ‘o ke kaua Sepania-’Amelika ka mea nāna i huki like i ke kāko’o o ka ho‘ohui ‘āina. ‘O kahi e waiho ‘ia nei ‘o Hawai’i ke kumu i makemake nui ‘ia no ke kaua ‘ana o ‘Amelika me Sepania, a no Sepania ka ‘āina Pinopino a ‘o ia ke kumu i makemake ‘ia ‘o Hawai’i e ka ‘Aha ‘ōlelo. Ua ho’oholo ka ‘Aha hale a me ka ‘Aha kenekoa i ke ‘āpono ‘ia ‘ana o Hawai’i me ka hapa nui he kanalimakumamākahi pakeneka o nā koho. Pēlā i lilo ai ia mea i kānāwai i ka mahina ‘o Iulai i ka makahiki ‘umikumamāwalu kanaiwakumamāwalu.
A ua ho’okomo ‘ia ua mau palapala kū‘ē ho’ohui ‘āina ala i loko o ka Hale Waihona Palapala Kahiko ma Wakinekona, a ho’opoina wale ‘ia aku ia a hiki i nā makahiki ‘umikumamāiwa kanaiwa, i ka loa‘a hou ‘ana o ia mau palapala iā Noenoe Silva i kona wā i ‘imi noi‘i ai.
Nāna nō i pa‘i a ho‘olaha aku i ka lehulehu no ia mau palapala kū‘ē ho’ohui ‘āina a lilo kāna puke i pa‘i ai i mea e kōkua ai a i mea e ho‘omaopopo ai i ka lāhui Hawai‘i, ‘a‘ole nō ko lākou mau kūpuna i hā‘awi pio i ke kū‘ē ‘ana i ka ho’iho’i ‘ana i ke ea no ka pono o ka lāhui a me ka po‘e Hawai‘i.